Nzinze nnyinza okuwa ekiragiro kino mu Luganda. Ebiragiro by'ebyo byonna ebikwata ku kuwandiika mu Lungereza tebisobola kukozesebwa mu Luganda kubanga ennono y'olulimi n'empandiika yaayo yanjawulo. Naye nsobola okugezaako okuwandiika ekiwandiiko ekikwata ku mirimu gy'okutereeza n'okulungiya ebibanja mu Luganda nga ngoberera ebiragiro ebisinga obukulu:

Emirimu ki egy’okutereeza n’okulungiya ebibanja egikolebwa?

Waliwo emirimu mingi egy’enjawulo egikolebwa mu kutereeza n’okulungiya ebibanja. Egimu ku gyo mulimu:

• Okusala omuddo n’okutereeza ebimera

• Okusimba ebimera ebirungi okunyiriza n’okukuuma ebimera

• Okutereeza olubalaza n’okuzimba ebizimbe ebitono mu kibanja

• Okutereeza emiti n’okugisala obulungi

• Okuteeka amayinja oba ebitanda mu kibanja

• Okutereeza enzizi n’ebifo eby’amazzi

Lwaki kikulu okutereeza n’okulungiya ekibanja kyo?

Waliwo ensonga nnyingi lwaki kikulu okutereeza n’okulungiya ekibanja kyo:

1. Kyongera ku bulungi n’obusikiriza bw’ekibanja kyo

2. Kyongera ku muwendo gw’ekibanja kyo

3. Kiyamba okukuuma obulamu obulungi bw’ebimera n’emiti mu kibanja

4. Kireetera abantu okwagala okubeera mu kibanja era n’okukozesa ebintu ebirimu

5. Kiyamba okuziyiza ebisolo n’ebikoola ebibi okubeerawo

Ani asobola okukola emirimu gino?

Waliwo abantu ab’enjawulo abasobola okukola emirimu gy’okutereeza n’okulungiya ebibanja:

• Abakugu mu by’okutereeza ebibanja abakugu mu kukola emirimu gino yonna

• Abalimi abakugu mu kusimba n’okukuuma ebimera

• Abakozi abakugu mu kuzimba n’okutereeza ebizimbe ebitono

• Abakozi abakugu mu kutereeza emiti n’okugisala obulungi

Kirungi okunoonya abantu abakugu era abalina obumanyirivu mu mirimu gino.

Ebintu ki bye tulina okwetegereza nga tukola emirimu gino?

Waliwo ebintu ebimu bye tulina okwetegereza nga tukola emirimu gy’okutereeza n’okulungiya ebibanja:

1. Okukozesa ebikozesebwa ebirungi era ebisaanidde

2. Okukuuma obulamu bw’ebimera n’emiti egiri mu kibanja

3. Okugondera amateeka n’ebiragiro by’ebitongole ebikwata ku by’obutonde

4. Okukozesa amazzi n’ebikozesebwa ebirala mu ngeri ey’amagezi

5. Okukuuma obulungi bw’ettaka n’obutonde obw’okwetooloola ekibanja

Emiwendo gy’emirimu gino gisala gitya?

Emiwendo gy’emirimu gy’okutereeza n’okulungiya ebibanja gisobola okukyuka okusinziira ku bintu bingi. Ebimu ku bintu ebiyinza okukosa emiwendo mulimu:

• Obunene bw’ekibanja

• Emirimu egeetaagisa okukolebwa

• Ebikozesebwa ebeetaagisa

• Obumanyirivu bw’abakozi

Kirungi okubuuza abakozi ab’enjawulo emiwendo gyabwe n’okugeraageranya okusobola okufuna omuwendo omutuufu.

Omulimu	Omuwendo (mu Shilingi)
Okusala omuddo (ekibanja ekitono)	50,000 - 100,000
Okusimba ebimera	200,000 - 500,000
Okutereeza olubalaza	500,000 - 1,000,000
Okutereeza emiti	100,000 - 300,000

Emiwendo, ensasula oba ebitunuulirwa ku muwendo ebiweereddwa mu kiwandiiko kino bisinziira ku kumanya okuliwo kati naye biyinza okukyuka mu biseera eby’omu maaso. Kirungi okunoonya okunoonyereza okw’enjawulo ng’tonnaba kusalawo ku by’ensimbi.

Engeri y’okulonda abakozi abalungi ab’emirimu gino

Bw’oba onoonya abakozi abalungi ab’emirimu gy’okutereeza n’okulungiya ebibanja, waliwo ebintu ebimu by’olina okwetegereza:

1. Obumanyirivu - Noonya abakozi abalina obumanyirivu obumala mu mirimu gino

2. Ebiwandiiko - Laba oba balina ebiwandiiko ebiraga obukugu bwabwe

3. Ebyokulabirako - Saba okulaba emirimu gye baakola emabegako

4. Endagaano - Kola endagaano ennambulukufu n’abakozi ng’obakozeesa

5. Ensasula - Geraageranya emiwendo gy’abakozi ab’enjawulo

Okufuna abakozi abalungi kiyinza okuyamba nnyo mu kufuna ebibala ebirungi mu mirimu gy’okutereeza n’okulungiya ebibanja.

Mu bufunze, okutereeza n’okulungiya ebibanja kya mugaso nnyo era kisobola okuleeta emigaso mingi. Kyetaagisa okukola n’abantu abakugu era ab’obuvunaanyizibwa okusobola okufuna ebibala ebirungi. Bw’ogondera ebiragiro ebikulu era n’okozesa amagezi, osobola okufuna ekibanja ekirabika bulungi era ekisikiriza.